مقدمه :
در ابتدای دهه 80 میلادی محققین وزارت انرژی آمریکا شروع به تحقیق درباره اصلاح بازدهی مصرف انرژی در ساختمانهای چند خانواری و مجتمع های مسکونی نمودند. هیچگونه تحقیقی در مورد قطعات جانبی که جهت بهبود مصرف سوخت بکار می‌روند، وجود نداشت. عمده اطلاعات موجود در این مورد در کاتالوگهای سازندگان خلاصه می‌شد.

در این میان پژوهشگران با بدگمانی شدیدی از طرف صاحبان مجتمع های مسکونی نیز مواجه بودند چرا که آنها در مورد قطعات جانبی که جهت کاهش مصرف سالیانه سوخت به میزان 25 % بکار می‌رفت تبلیغات زیادی شنیده بودند ولی دانش فنی کمی در مورد موثر بودن این وسایل جانبی با توجه به قیمت آنها داشتند. علاوه بر این علاقه‌ای جهت سرمایه‌گذاری بلند مدت در مورد تهیه و بکارگیری این وسایل نداشتند. در نتیجه گروههای محقق شروع به تحقیق و آزمایش‌ در مورد قطعات جانبی جهت حفظ انرژی و محیط زیست برای Boiler Water Heating ها در محدوده‌ای وسیع نمودند. این عمل باعث کسب اطلاعات علمی قابل استناد برای محققان شد که باعث جلب اعتماد صاحبان مجتمع های مسکونی گردید.

نتیجه به کارگیری Vent Damper ها کـاهش 6/8 درصدی سوخت مصـرفی در مدت 27 ماه در دیگ های بخـار بود. زمانی که Vent Damper ها به سیستمهای گرمایش آبی اضافه شدند بطرز شگفت‌‌آوری در مقدار مصرف انرژی صرفه‌جویی کردند. در حالیکه سایر روشهای بکار رفته، میزان اندکی در مصرف انرژی صرفه جویی می‌نمودند.

برای رسیـدن به بالاترین حـد صرفـه‌جویـی، Vent Damper های با سرعت عمل که دارای دو ویژگی سریع بستـه شـدن و tight-fitting (جفت و جور شدن) بودند و جرقه زنهای اتوماتیک مورد استفاده قرار گرفتند که به طور قابل ملاحظه‌ای نرخ صرفه‌جویی را نسبت به زمانیکه دمپرهای گرمایی در آبگرمکنها و یا دمپرهای کند و با راندمان پایین در دیگها بکار می‌رفتند، افزایش داد.
با توجه به بررسی تجارب کشورهای صنعتی پیشرفته و پتانسیلهای صرفه جویی موجود در کشور، تحقیقات مطالعاتی و اولیه بر روی دمپرهای خودکار موتورخانه از سال 1383 آغاز گردید. یکی از زمینه های مهم اجرای این طرح در کشور، بررسی کارآیی و عملکرد این سیستم متناسب با راندمان حرارتی تجهیزاتی است که کماکان با تکنولوژی قدیمی بیش از 4 دهه پیش ساخته می شوند به نحوی که حداکثر سازگاری و کارآیی در بهینه سازی مصرف سوخت را به دنبال داشته باشند.

آشنایی با نحوه عملکرد دمپرهای خودکار:
همانطور که اشاره گردید اصول کارکرد دمپرهای خودکار موتورخانه بسیار ساده می باشد. Vent Damper ها بر روی هواکش و درست بعد از کلاهک اضافه می‌شوند. در این وسیله و در زمانی که مشعل دیگ خاموش می گردد، صفحه ای بصورت اتوماتیک مسیر دودکش را مسدود می نماید این عمل موجب ممانعت از خروج توده عظیم هوای داغ داخل دیگ و کاهش تلفات حرارتی آن می شود.

این صفحه متحرک تا نوبت بعدی روشن شدن مشعل، مسیر دودکش را مسدود نگه می دارد. با افت دمای آب گرم چرخشی داخل دیگ و فرمان روشنی مشعل، به منظور تخلیه و خروج محصولات احتراق سوخت، مجدداً این صفحه باز می گردد.

کارایی کـوره‌هـا و دیگهـا معمـولاً در یک وضـعیـت یکنواخت بررسی می‌شود. درجه کارایی آنها زمانی که برای چند دقیقه دریک دمای از پیش تعیین شده کار می‌کنند، اندازه گرفته می‌شود.

تعداد دفعات روشنی و خاموشی مشعل با استفاده از Vent Damper و صرفه جویی حاصله به عوامل مختلفی از جمله دمای هوای خارج ساختمان، بار حرارتی ساختمان وضعیت دودکش موتورخانه، تعداد مشعل های در سرویس، تناسب ظرفیت حرارتی مشعل با قطر دودکش، وضعیت عملکرد پمپ های آب گرم چرخشی و مصرفی، وضعیت مصرف آب گرم بهداشتی، عایق کاری سیستم لوله کشی، عایق کاری بدنه دیگها، درزبندی پره های دیگ، موقعیت استقرار موتورخانه و تبادل حرارتی محیط آن با اطراف بستگی دارد. به عنوان مثال سرد شدن هوا موجب افزایش بار حرارتی ساختمان و کاهش درصد صرفه جویی در مصرف سوخت بدلیل کوتاه تر شدن زمان فاصله خاموشی مشعل دارد.

اگر محفظه احتراق متناسب با مقدار بار خروجی مورد نظر باشد ، در مواردیکه محفظه احتراق به وسیله هواکش با فضای بیرون در ارتباط است میانگین تعداد دفعاتی که دستگاه به حالت آماده باش می‌رود به 90 – 85 درصد می‌رسد. در این هنگام هوای گرم محفظه احتراق از طریق دودکش به بیرون رانده می شود.

حجم هوای گرم متناسب با بلندی دودکش، قطر آن و دمای هوای خارج ساختمان، کاهش می‌‌باشد.

زمانی که Vent Damper بسته می‌شود از خروج هوای گرم دودکش جلوگیری می نماید و این عمل به طور واضح کارکرد موثر دستگاه را از طریق کاهش نیاز مدت زمانی که باید به کارکرد یکنواخت دسترسی پیدا کند افزایش می‌دهد.

میزان صرفه جویی در مصرف انرژی از طریق Vent Damper ها به عوامل مختلفی بستگی دارد. به طور معمول میزان علاقه به کاهش مصرف سوخت در دیگهای بزرگ، قدیمی و نامتناسب بیشتر است چرا که در زمان خاموش بودن دستگاه مقدار بیشتری گرما از دست می‌دهند.

در برخی از موارد بدلیل عدم تناسب ظرفیت حرارتی مشعل با قطر دودکش به عنوان مثال استفاده از مشعلی کوچک با ظرفیت حرارتی پائین بر روی دیگی با دودکش بزرگ موجب خروج سریع هوای داغ از دودکش شده و در نتیجه فاصله زمانی بین دفعات روشنی مشعل کاهش می یابد. بنابراین یکی از عوامل موثر کارآیی دمپر تناسب ظرفیت حرارتی مشعل با قطر دودکش می باشد

قابلیت اجرا و کاربرد Vent Damper ها :
دمپرهای خودکار موتورخانه بر روی دودکش تمامی دیگها قابل نصب می باشند. مکانیزم عملکرد آنها بستگی به نوع مشعل (دمنده دار- اتمسفریک) خواهد داشت. البته با توجه به کثرت استفاده از مشعلهای دمنده دار تحقیقات مطالعاتی صورت گرفته نیز بر روی نوعی از دمپرها می باشد که هماهنگ با مشعل های دمنده دار عمل می نمایند.

دمپرهای خودکار در موتورخانه های تمامی ساختمانها بدون در نظر گرفتن نوع کاربری ساختمان (مسکونی- غیرمسکونی) قابل استفاده می باشند.