مقدمه
اضطراب یکی از مشکلات جامعه بشری است و هر کس در زندگی خود به نوعی دچار اضطراب می گردد تجارب روزمره نشان می دهد که امروزه افراد زیادی در زندگی دنیوی وجود دارند که هر یک به نحوی دچار اضطرابند و بخاطر آن در سستی و انزوا بسر می برند. در زمان ما و در قرن حاضر که روانشناسان از جمله «آیودیون» آن را قرن اضطراب می نامند، سرعت تغییر و پیچیدگیهای جاری قرن و بی توجهی که مذهب و ارزش های خانوادگی، طولانی شدن دوران نوجوانی، پیچیدگیهای تهاجم، عمیق شدن فاصله نسل قدیم و جدید و هم چنین تغییرات آموزشی در کشور به خصوص در دوره توسعه جامعه‌ی امروزی را در معرض ابتلا به انواع بیماریهای روانی به خصوص اضطراب و افسردگی قرار داده است.
هر قدر جامعه‌ی بشری از نظر تکنولوژی و صنعت پیشرفت کند انسان از طبیعت خود دور می شود و احساس تنهایی به او دست می دهد. تقریباً همه افراد آدمی احساس تنش و ناراحتی و یا انتظار وقوع رویدادهای ناگوار را تجربه کرده اند در چنین مواقعی علت تنش به تنهایی تشخیص داده نمی‌شود که در این مواقع اصطلاح اضطراب را در ارتباط با این گونه پدیده ها بکار می‌بریم. اضطراب و ترس از بزرگترین دشمنانی هستند که بشر مجبور است با آن روبرو شود. نظام اضطرابی انسان عصر جدید، هم پا با وحشت ها و هراس‌های مربوط به آن، از پیشینه‌ی اجدادی او برخاسته است. نیمی زمانی که بقا و ادامه‌ی زندگی در یک دنیای بسیار متخاصم ایجاب کننده یک ابزار باشد تا بتواند از خطر آگاه کند شیوه‌ی گریز عامل را به ما می آموزد و به میدان می‌آورد.
از مدتها بخش بزرگی از زندگی انسان را تشکیل می دهند و تمامی جنبه‌های زندگی حال و آینده آنها را تحت تأثیر قرار می دهد. اضطراب امتحان به نوبه خود عاملی مهم در عدم موفقیت انسانهاست البته باید توجه داشت که اضطراب عارضه صنعتی نیست زیرا، در حد تعادل و در جای مناسب می تواند باعث انگیزش مفید شود. مطالعات نشان داده است که اضطراب در حد متعادل در یادگیری بسیاری از مطالب ساده مفید است در حالی که اضطراب بسیار شدید یادگیری مطالب پیچیده را دشوار می کند.
نظام اضطرابی انسان هم یک هشدار دهنده و هم وسیله ای جهت آماده شدن برای فرار از خطر بشمار می آید. بنابراین به موازات توسعه و رشد الگوی زندگی و پیچیده شدن خطرات و تهدیدهای موجود برای بقا غنیمت کمتری داشته و مانند سابق چندان جنبه‌ی مکانیکی ندارد. (شفیع آبادی، 1368، ص 122)
بیان مسئله:
اضطراب از کلمه (Anxietas) که به معنای ناآرامی می باشد گرفته شده است و به حساسیتهای جسمانی و روانی که در پاسخ، تهدید اعم از تهدید حقیقی یا خیالی به وسیله‌ی ارگانیزم ابزار ایجاد می شود اشاره می کند. همچنین اظطراب ممکن است در پاسخ به آنچه که موجب تهدید «اعتماد به نفس» میشود یا از پیدایش موقعیتی که شخص در آن وضعیت از انجام کاری خارج از حدود توانایی اوست احساس فشار می کند به وجود می آید.
اضطراب نوعی خود اشتغالی ذهنی است که با خودانگاری و تردید درباره تواناییهای خود، شخص می شود و غالباً به ارزیابی منفی، عدم تمرکز حواس، واکنشهای جسمانی نامطلوب وانت عملکرد تحصیلی فرد منجر می گردد.
بر اساس نوشته های نجاریان و همکاران (1371) گرسینگر روانپزشک آلمانی عقیده دارد که اغلب اختلالات روانی معلول تأثیر مستقیم با غیر مستقیم آشفتیگهایی در کنش مغز است امیل کراپلین که مطالعاتش تحت تأثیر گرسنیگر قرار دارد بر این باور است که رفتار غیر عادی آشفتگیهای عضوی می باشد.
به نوشته اولتمز و همکاران (1985) مطالعاتی که اخیراً توسط اندیشمندانی چون کاری، گاتزمن، گیلفورد، مورای، و فولکرد صورت پذیرفته است نیز نشان می دهد که عوامل ژنیتیکی در بروز اختلاف وسواس- اجبار و اضطراب موثرند.
طبق نظریه کلاسیک فرویدف اختلالهای روانی ناشی از اضطراب هستند که از ناتوانی کودک در از بین بردن تعارض های مراحل مختلف رشد ایجاد می‌شوند. (اولتخنز و همکاران، 1985)
در واقع، اضطراب واکنش ناآگاهانه فرد نسبت به تعاملات سر کوفته و اعلام خطر برای خود نسبت به برخی مجدد تجارب گذشته محسوب می گردد.
راجرز یکی دیگر از پیشوایان نهضت انسانگرای، اختلال روانی را نتیجه اختلاف بین خود واقعی و خودآرمانی می داند. وی عقیده دارد که فرد اغلب رفتارهایی را اختیار می کند که با ادراک او از خویشتن هماهنگ باشد. بر طبق نظر او زمانی که تعارضی بین تجارب واقعی زندگی و پندار فرداز خویشتن به وجود آید فرد مضطرب شده و سعی می کند با مخدودش کردن تجربه ای که با خود پنداریش در تضاد است و یا اینکه انکار آن تجربه، نسبت به آن واکنش دفاعی نشان دهد.
رویکرد رفتاری نیز برای درمان اختلالات اضطرابی از روشهای غرقه سازی و سرمشق دهی نیز استفاده می کند. به نوشته آزاد (1372) در روش غرقه‌سازی فرد مبتلا به اضطراب به سرعت در معرض محرکهای بسیار شدید قرار می‌گیرد. در روش سرمشق دهی که هدف کسب مهارتهای رفتاری یا ایجاد احساس شایستگی در مراجع است، رفتار درمانگر سعی در انجام دادن رفتاری دارد که انتظار می رود مراجع نیز آن را تکرار نماید. مواجهه به شکل تحمیلی با عامل اضطراب نیز یک روش دیگر کاهش اضطراب به شمار می رود.
تعاریف و مفاهیم اضطراب
مقدمه
اضطراب مکانیزمی است که بدن را در موقع خطر آماده کرده و موجود زنده را برای دفاع، حمله، یا فرار مهیا می کند. به عنوان مثال با تپش قلب خون بیشتری به اندامها رفته و انرژی فرد را افزایش می دهد که در این حد اضطراب مفید و لازم است.
مقادیری از اضطراب برای هر کسی لازم است زیرا فرد را در مقابل هشیارانه با خطرات راهنمایی کرده او را به قبول الگوهای رفتاری مطلوب تشویق می کند.
اضطراب را در فارسی با واژه هایی چون دلهره، نگرانی، تشویش، التهاب، دلشوره، تنش، فشار و … بیان کرده اند. اضطراب هیجانی را در بر می گیرد که در درجات بالا بسیار ناخوشایند بوده و اغلب دستپاچگی، بی قراری، هراس، بی تابی را به دنبال دارد (تقریباً هر کس در طول عمر خود موارد زیادی از اضطراب را تجربه نموده است. لذا همه ما تصور کم و بیش مشترکی از اضطراب داریم. این حالت با بروز نگرانی و اینکه اتفاق ناگواری در آینده به وقوع خواهد پیوست همراه است که توأم با تغییراتی در عملکرد بدن می باشد مانند تپش قلب، خشکی دهان، رنگ پریدگی، لرزش در اندامها، تاری دید، تعرق، سردرد، تنگی قفسه سینه، احساس خالی شدن سر دل و مور مور شدن بدن.
تعرف اضطراب
سازمان بهداشت جهانی – (به نقل از صادقی جانبهان، 1376، ص 104) اضطراب را چنین تعریف می کند: «مجموعه ای از تظاهرات عضوی و روانی که نتوان به خطر شخصی نسبت داد و علایم آن به صورت حمله و یا حالت مداومی دامه یابند».
اغلب اصطلاح ترس و اضطراب بصورت مترادف بکار می روند. تمایزی که می توان بین دو اصطلاح قایل شد آن است که ترس اغلب به ارزیابی اولیه از یک خطر واقعی بر می گردد. در حالی که اضطراب بیشتر به حالت هیجانی و نگرانی و دلواپسی به علت خطری نامعلوم اطلاق می گردد، می شود فوبیا (هراس ها) ترس های اغراق آمیز و غالباً فلج کننده از رویدادها یا اشیای خاص هستند. هراس ها با میل به اجتناب از محرکات ترس انگیز مشخص می شود. وحشت زدگی، ترس شدید و ناگهانی همراه با تلاشهای عجولانه و دیوانه وار برای یافتن امنیت است.
